پژوهشنامه زلزله شناسی و مهندسی زلزله
سال چهاردهم شماره 3 (پیاپی 54، پاییز و زمستان 1390)

برای تعیین ضخامت لایه های سطحی در گستره زمین لغزه روش های متعددی وجود دارد. در این پژوهش برای بررسی سطح لغزش و همچنین محاسبه حجم سازندهای قابل ریزش از روش های ژئوفیزیکی (ژئوالکتریک و لرزه نگاری شکست مرزی) استفاده شده است. علت استفاده از روش ژئوالکتریک قدرت تفکیک بالای این روش برای شناسایی لایه های آبدار در گستره لغزش است که موضوعی مهم درتسریع رانش توده های ناپایدار است. هر چند که استفاده از روش لرزه نگاری به خاطر بالا بودن دقت آن در محاسبه ضخامت لایه ها خصوصا تعیین سطح لغزش متداول می باشد.البته تلفیق نتایج روش های لرزه نگاری و ژئوالکتریک منجر به تحلیل قابل اعتمادتر و واقع بینانه تر پارامتر های زمین شناسی مهندسی می شود. به عنوان نمونه مطالعه موردی برداشت های ژئوفیزیکی در گستره توده لغزشی مجاور تونل دوم خالنجه از قطعه 5/ب راهآهن غرب کشور با توانمندی 25 گمانه الکتریکی و 7 پروفیل لرزه نگاری شکست مرزی 24 ژئوفونی به منظور محاسبه حجم توده ریزشی ناپایدار و تعیین سطح لغزش طراحی و اندازه گیری شده است. برداشت های الکتریکی به روش آرایش متقارن شلومبرژه انجام شده است. درحالیکه برداشت های لرزه نگاری با گیرنده های قائم موج تراکمی به روش لرزه نگاری شکست مرزی با استفاده از چشمه (P)انرژی ترکیبی چکش و مواد ناریه انجام شده است. بر اساس پردازش های انجام شده بر روی داده های اندازه گیری شده توسط نرم افزارهای مدل سازی، وضعیت لایه بندی و سطح لغزش به صورت سه بعدی به تصویر کشیده شده است. علاوه بر آن پتانسیل لغزش زمین با مشاهدات صحر ایی وبررسی تصاویر ماهواره ای در گستره مورد مطالعه ارزیابی شده است. نتایج این مطالعه حضور یک لایه اش باع از آب رادر محدوه پاشنه لغزش و در فصل مشترک بین سطح لغزش مستحکم با لایه بالایی آن نشان می دهد. جمع شدن این آبها باعث کاهش میزان چسبندگی لایه های ریزشی و طبیعتا تسریع در فر آیند رانش زمین را موجب می گردد. بنابراین رانش توده لغزشی جدا شده از محل اصلی خود درآینده نزدیک حتمی است. در این راست ا، اتخاذ تمهیدات لازم برای رانش توده با حجم بیش از سیصد هزار متر مکعب در سمت جنوبی مسیر ریل گذاری ضروری است.

دیوارهای برشی بتنی از رایج ترین سیستم های مقاوم در برابر نیروهای جانبی در ساختمانها هستند. با توجه به اینکه طراحی دیوارهای برشی بتنی در محدوده الاستیک اقتصادی نیست، شبیه سازی پاسخ غیرخطی دیوار برای استفاده از ظرفیت غیرخطی آن مساله ای مهم است. دقت مدل های تحلیلی موجود یکی از جنبه های شناخته نشده در پیش بینی پاسخ غیرخطی دیوارها می باشد. در این مقاله، سه مدل برای پیش بینی رفتار غیرخطی دیوار استفاده شده است. ابتدا نتایج مدل غیرخطی اجزاء محدود و نتایج آزمایشگاهی برای دیوار با مقیاس یک چهارم مقایسه می شود. بنابراین مدل غیرخطی اجزاء محدود دیوار قادر به پیش بینی پاسخ غیرخطی دیوارهای برشی می باشد. سپس دیوار با ابعاد واقعی مدلسازی شده و نتایج حاصل از سه روش غیرخطی مدلسازی با روش اجزاء محدود مقایسه می شود. نتایج حاصل از سه روش مدلسازی و روش اجزاء محدود با یکدیگر تطبیق دارد.

زلزله سال 2008 ونچوان با بزرگی 8 در مقیاس ریشتر در استان سیچوان چین، مهیب ترین زلزله سالهای اخیر در کشور پهناور چین بود به طوری که در بیش از نصف چین و کشور ویتنام احساس شد. سه ویژگی عمده این حادثه عبارتند از: بزرگی بالا، تلفات انسانی بالا و حجم بسیار بالای خرابی ها و خسارات اقتصادی. گسل مسبب در طول 240 کیلومتر ایجاد شکستگی کرد که در روی سطح زمین قابل مشاهده بود. زلزله نه تنها باعث خرابی گسترده ساختمانها و تاسیسات زیر بنایی گردید، بلکه باعث وقوع هزاران زمین لغزه بزرگ و کوچک، ریزش کوه و سنگ، روانگرایی و... نیز شد. شریانهای حیاتی شامل سیستم های حمل و نقل، برق، مخابرات، آب، گاز، تاسیسات هیدرولیکی و تجهیزات این سیستم ها به شدت خسارت دیدند، به نحوی که بنا بر گزارش انجمن مهندسی زلزله چین، این حجم از خسارت در تاریخ آن کشور بی سابقه بوده است. در این مقاله که حاصل بازدید نویسنده از مناطق زلزله زده استان سیچوان است، ابتدا به اختصار به ویژگی های تکتونیکی و لرزه شناسی این زلزله پرداخته می شود. سپس عملکرد خطوط انتقال تشریح می گردد. در انتها به صورت مختصر به عملکرد مدیریت بحران سیستم های آبرسانی در مناطق زلزله زده پرداخته شده است. از نکات جالب توجه در این زلزله، وارد آمدن خسارات شدید به تاسیسات آبرسانی است که چندی قبل از زلزله ساخته شده بودند. این موضوع بیانگر ضعفهای آیین نامه ای و اجرایی در آن کشور بود و با توجه به مشکلات اجرایی و کیفیت ساخت در ایران، درسهای آموخته شده از این زلزله می تواند برای کشور ما نیز آموزنده باشد.

از راهکارهای طراحی مطلوب سازه ها استفاده از ضریب مقاومت افزون سازه می باشد. مقاومت ذخیره ای که بین تراز تسلیم کلی سازه و تراز اولین تسلیم وجود دارد به عنوان مقاومت افزون شناخته می شود. این ضریب در ترکیبات بارگذاری (علی الخصوص بارگذاری جانبی) وارد شده و باعث افزایش بارهای موجود و در نتیجه باعث طراحی بهینه سازه می گردد. اصولا استفاده از قابلیت باربری سازه پس از جاری شدن اولیه تا گسیخته شدن نهایی (که به این فاصله اصطلاحا مقاومت افزون گفته می شود) علت اصلی این امر می باشد. در این مقاله سعی بر آن است تا ضریب مقاومت افزون سیستم های قاب مهاربندی شده همگرا (هفتی، هشتی و ضربدری)، که استفاده از آنها به منظور مقاوم-سازی سازه ها در برابر زلزله در بسیاری از کشورها از جمله ایران بسیار متداول بوده، به کمک نرم افزار SAP2000ver14 با انجام یک آنالیز استاتیکی غیرخطی پیش رونده به دست آمده و با مقادیر آیین نامه ای این پارامتر مقایسه ای صورت گیرد. بیشتر بودن ضریب مقاومت افزون مدل های با مهاربند ضربدری نسبت به مدل های با مهاربند هفتی و هشتی و یکسان بودن تقریبی نتایج مدل های با مهاربند هفتی و هشتی، تعدادی از نتایج نهایی این مقاله می باشد.

زلزله بزرگ ژاپن در داخل اقیانوس آرام با بزرگی 9 ریشتر و حداکثر شتابی معادل 93/2 برابر شتاب ثقل زمین در منطقه توهوکو خارج از ساحل ژاپن در 11 مارس 2011 رخ داد. مرکز زلزله در 130 کیلومتری ساحل شرقی این منطقه با عمق کانونی 32 کیلومتر قرار داشت. این زلزله سبب ایجاد سونامی بزرگی گردید که تخریب زیادی در این منطقه را همراه داشت. سونامی پدیده ای شامل یک سری امواج بسیار بلند و طولانی با دوره تناوب بزرگ می باشد. این پدیده دارای امواج اقیانوسی بزرگی است که توسط حرکت تصادفی پوسته زمین ایجاد می شود. ارتفاع امواج سونامی حاصل از زلزله ژاپن بیش از 10 متر بود و چند دقیقه پس از زلزله، 10 کیلومتر را در داخل این کشور طی کرد. در این مقاله به بررسی زلزله و سونامی ژاپن و آثار خرابی به وجود آمده ناشی از آن و همچنین ساخت ساختمانهای مقاوم در برابر سونامی پرداخته شده است

در اکثر سوانح اعم از طبیعی و یا غیر طبیعی کودکان جزء آسیب پذیرترین گروه ها هستند و به علت وابستگی آنان به بزرگسالان، عموما دچار آسیبهای جسمانی و روانی می شوند. اگر چه دیگر اقشار جامعه هم در حوادث گوناگون دچار آسیب می شوند، اما باید توجه داشت که آسیبهای کودکان ممکن است در آینده برای آنها مشکلات عمده ای را ایجاد کند. بنابراین آنان باید به عنوان گروه ویژه مورد بررسی قرار گیرند و سعی شود تمهیداتی فراهم شود تا مشکلاتشان در برخورد با سوانح به حداقل برسد. در این راستا، آموزش کودکان در خصوص آشنایی با پدیده زلزله و مفاهیم مربوط به آن می تواند این گونه آسیبها را تا حد بسیاری کاهش دهد. از این رو، در این مقاله به مروری در رابطه با شبیه سازها در ایران و جهان و نقشی که آنان می توانند در آموزش زلزله به کودکان و ترویج فرهنگ ایمنی در خانواده ها ایفاء کنند، پرداخته می شود و پیشنهادی در رابطه با شبیه سازهایی که بتوانند در آموزش و ایجاد حس زلزله در کودکان مفید باشد، ارائه می گردد.